Në gjuhën e përbashkët, "gjuha e urrejtjes" i referohet diskursit fyes që synon një grup ose një individ të bazuar në karakteristika të qenësishme (si raca, feja ose gjinia, etj) dhe që mund të kërcënojë paqen sociale. Në Shqipëri, gjuha e urrejtjes është një shqetësim në rritje që ka potencialin të ndajë komunitetet, të nxisë dhunën dhe të pengojë përparimin. Ajo gjithashtu mund të kontribuojë në polarizimin social dhe politik, duke minuar besimin dhe bashkëpunimin midis grupeve të ndryshme në shoqëri. Në raste ekstreme, gjuha e urrejtjes mund të çojë në akte dhune dhe ekstremizmi, duke paraqitur një kërcënim serioz për stabilitetin dhe sigurinë e vendit. Trajtimi i këtij fenomeni  është i rëndësishëm për të evidentuar faktorët që e shkaktojnë atë, qasjen ligjore të shtetit shqiptar referuar standardeve te BE-së, si edhe sfidat që duhen adresuar për ta luftuar në mënyrë efektive.

Faktorët kryesorë që shkaktojnë gjuhën e urrrejtjes dhe radikalizmin në Shqipëri

Sa i përket motiveve që ngacmojnë gjuhën e urrejtjes, varfëria (54%), statusi social, opinioni politik dhe paraqitja fizike (44 %) perceptohen si shkaqet kryesore.[1]

Një nga faktorët kyç që kontribuon në gjuhën e urrejtjes në Shqipëri është statusi social. Statusi social lidhet me origjinën e personit, lidhen e tij me ndonjë profesion të caktuar, me statusin e tanishëm ose të mëparshëm të një të burgosuri, emigranti, të një të sëmuri në institucion psikiatrik, etj. Gjendja shoqërore i referohet dhe ndonjë tipari personal të cilin ka, ose supozohet se ka, ose me statusin në shoqëri që mund t’i përkasë një grupi të caktuar shoqëror. Ky lloj diskriminimi jo vetëm që përjetëson pabarazitë dhe ndarjet shoqërore, por gjithashtu minon parimet e demokracisë dhe të drejtave të njeriut. Viktimat e gjuhës së urrejtjes bazuar në statusin social shpesh përjetojnë dëmtim psikologjik, përjashtim social dhe disavantazhe ekonomike, të cilat mund të kenë pasoja afatgjata për mirëqenien e tyre dhe mundësitë për avancim.

Bindja politike, shpesh është arsye që ndikon në gjuhën e urrejtjes. Ajo i referohet besimeve dhe vlerave të ngulitura thellë që individët kanë në lidhje me politikën dhe qeverisjen. Një nga arsyet e përdorimit të gjuhë së urrejtjes, që është bërë më e zakonshme në Shqipëri, është natyra e polarizuar e peizazhit politik në vend. Partitë politike dhe mbështetësit e tyre shpesh demonizojnë dhe çnjerëzojnë kundërshtarët e tyre, duke përdorur gjuhë që synon të nxisë urrejtje dhe ndarje.

Një tjetër faktor që shkakton gjuhën e urrejtjes është pamja fizike dominuese. Tiparet fizike mbizotëruese, si ngjyra e lëkurës, tiparet e fytyrës dhe madhësia e trupit, janë përdorur për të përjetësuar stereotipet dhe paragjykimet ndaj grupeve të caktuara të njerëzve. Ky fenomen vihet re rëndom në rrjetet sociale duke prekur individët në nivel personal dhe shoqëror, ku personazhe të famshëm, por jo vetëm, janë objekt i gjuhës së urrejtjes për shkak të pamjes fizike. Normalizimi i gjuhës nënçmuese dhe sjelljes diskriminuese bazuar në pamjen fizike i margjinalizon më tej këto grupe dhe pengon aftësinë e tyre për të marrë pjesë plotësisht në shoqëri.

Ndikimi i gjuhës së urrejtjes është i rëndësishëm dhe i gjerë, duke prekur jo vetëm grupin e synuar, por edhe shoqërinë në tërësi. Mund të ketë gjithashtu efekte psikologjike afatgjata tek individët që janë në shënjestër të një fjalimi të tillë, duke çuar në ndjenja frike, izolimi dhe vetëvlerësim të ulët.

Qasja ligjore e shtetit shqiptar referuar standardeve më të zhvilluara të BE-së

Shqipëria ka një kuadër ligjor në lidhje me gjuhën e urrejtjes, e cila ka evoluar gjatë viteve për të adresuar forma të ndryshme të diskriminimit dhe nxitjes së dhunës. Kodi Penal në Shqipëri penalizon gjuhën e urrejtjes dhe nxitjen e dhunës, me dispozita që ndalojnë nxitjen publike të dhunës, diskriminimit në bazë të racës, etnisë, fesë, gjinisë, orientimit seksual ose paaftësisë. Këto ligje synojnë të promovojnë tolerancën, barazinë dhe respektin për diversitetin në shoqërinë shqiptare.

Nxitja e urrejtjes, fyerja dhe kanosja me motive të racizmit, etnisë, fesë apo kombësisë dhe ksenofobisë nëpërmjet sistemit kompjuterik janë vepra penale.KonkretishtNeni 265 i Kodit Penal të Republikës së Shqipërisë parashtron që “Nxitja e urrejtjes dhe e grindjeve raciale, nacionale ose fetare, si dhe përgatitja, përhapja ose ruajtja me qëllim përhapjeje e shkrimeve me përmbajtje të tillë, dënohen me gjobë ose me burgim gjer në dhjetë vjet.” [2]Për sa i përket kësaj të fundit, vihet re kryesisht nga organizata të shoqërisë civile ose grupime shoqërore që Kodi Penal ka nevojë për përmirësim të mëtejshëm në këtë drejtim. Komisioneri për Mbrojtjen nga Diskriminimi, sugjeron se në kushtet kur po diskutohet mbi hartimin e një Kodi të ri Penal nevojiten dispozita më të qarta që adresojnë gjuhën e urrejtjes me mjetet dixhitale, duke marrë në konsideratë zhvillimet teknologjike.[3]

Standardet e legjislacionit për rregullimin e gjuhës së urrejtjes duket se janë në përputhje me standardet ndërkombëtare. Ndonjëherë krijohet përshtypja sikur këto ligje ofrojnë mbrojtje minimale ndaj këtij fenomeni, por nga ana tjetër nuk ka shenja negative të kufizimeve të tepruara që mund të jenë të rrezikshme për lirinë e shprehjes. Dispozitat e legjislacionit për gjuhën e urrejtjes duhet të rishikohen për të pasqyruar zhvillimet e reja, por kjo duhet bërë vetëm pas një analize të thellë të bazuar në prova dhe konsultime të gjera me të gjithë palët e interesuara.

Sipas Raportit të Bashkimit Europian për Shqipërinë për progesin e vitit 2024 rezulton se:

Ligjet për gjuhën e urrejtjes janë në përputhje me standardet evropiane; megjithatë, nevojiten kapacitete më të mira zbatuese dhe ndërgjegjësim më i madh, veçanërisht në zonat rurale dhe të largëta. Në vitin 2023, KMD trajtoi gjashtë raste të gjuhës së urrejtjes, duke përfshirë në bazë të racës, gjinisë dhe orientimit seksual, duke konfirmuar gjuhën e urrejtjes në dy prej rasteve. Në vitin 2024, KMD trajtoi dy raste të reja, të cilat të dyja janë në shqyrtim.[4]

Nëse ndalemi dhe bëjmë krahasimin me vendet europiane në parandalimin e gjuhës së urrejtjes, mund të themi se edhe në nivel të Këshillit të Europës është shumë vështirë të krijohet një standard që zbatohet në të gjitha shtetet, për këtë arsye rekomandimi për luftimin e gjuhës së urrejtjes ka qenë rekomandimi me më së shumti vështirësi për draftim dhe miratim. Kështu që, këto rekomandime duhet të merren për bazë dhe të implementohen në Shqipëri. Një shembull mjaft i mirë është Gjermania e cila zbaton forma të ndëshkimit deri në 50 milion euro bazuar në legjislacion. Pra, sundimi i ligjit është shumë relevant dhe varet nga faktorë të ndryshëm.

Kuadri ligjor i BE-së për gjuhën e urrejtjes është zhvilluar për të trajtuar këtë çështje dhe për të mbrojtur të drejtat dhe dinjitetin e të gjithë individëve brenda BE-së. Historikisht, BE-ja ka miratuar disa instrumente ligjore për të luftuar gjuhën e urrejtjes, duke përfshirë Kartën e të Drejtave Themelore të BE-së, e cila ndalon diskriminimin dhe promovon barazinë midis të gjithë individëve. BE-ja ka miratuar një sërë direktivash dhe rregulloresh që synojnë të luftojnë gjuhën e urrejtjes, duke përfshirë Vendimin Kuadër të BE-së për Racizmin dhe Ksenofobinë, Direktivën e Shërbimeve Mediatike Audiovizuale dhe Kodin e Sjelljes për Kundërshtimin e Gjuhës së Paligjshme të Urrejtjes në internet. Këto instrumente ligjore ofrojnë një kornizë për shtetet anëtare për të kriminalizuar gjuhën e urrejtjes dhe përcaktojnë detyrime për platformat online për të hequr përmbajtjen e paligjshme. Agjencia e BE-së për të Drejtat Themelore monitoron gjuhën e urrejtjes dhe diskriminimin në shtetet anëtare dhe jep rekomandime për veprim.

Në nivel ndërkombëtar, Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut që u miratua nga Kombet e Bashkuara në 1948, ka hedhur themelet për mbrojtjen e të drejtave të njeriut për të gjithë individët. Neni 19 i Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut pohon të drejtën e lirisë së shprehjes, por gjithashtu njeh kufizimet e kësaj të drejte për të parandaluar dëmtimin e të tjerëve, duke përfshirë gjuhën e urrejtjes. Ndikimi i Konventës Ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut për gjuhën e urrejtjes ka qenë i rëndësishëm në promovimin e ndërgjegjësimit për efektet e dëmshme të gjuhës së urrejtjes dhe inkurajimin e qeverisë që të ndërmarrë veprime për ta parandaluar dhe luftuar atë. Shumë vende kanë zbatuar legjislacionin për të kriminalizuar gjuhën e urrejtjes dhe për të ofruar mjete juridike për viktimat e gjuhës së urrejtjes.

Organizatat ndërkombëtare, si Kombet e Bashkuara, kanë krijuar gjithashtu mekanizma për të monitoruar dhe trajtuar gjuhën e urrejtjes në nivel global. Organizata e Kombeve të Bashkuara ka vendosur standarde që Shqipëria duhet të përmbushë për të trajtuar në mënyrë efektive gjuhën e urrejtjes. Këto standarde përfshijnë promovimin e tolerancës, diversitetit dhe respektimit të të drejtave të njeriut, si dhe forcimin e kornizave ligjore për të parandaluar dhe ndëshkuar gjuhën e urrejtjes. Duke zbatuar këto standarde, Shqipëria mund të krijojë një shoqëri më gjithëpërfshirëse dhe harmonike, ku gjuha e urrejtjes nuk tolerohet apo normalizohet. Ndikimi i përmbushjes së standardeve të OKB-së për gjuhën e urrejtjes në Shqipëri është i rëndësishëm, pasi mund të kontribuojë në mbrojtjen e grupeve vulnerabël, promovimin e kohezionit social dhe parandalimin e dhunës dhe diskriminimit.

Nisur prej këndej, ligji ndërkombëtar për të drejtat e njeriut, u kërkon shteteve anëtareve të BE-së, por edhe më gjerë, të mbrojnë dhe promovojnë së bashku të drejtat e lirisë së shprehjes dhe të drejtën për barazi: një e drejtë nuk mund të jetë prioritare kundrejt një tjetre dhe çdo tension midis tyre duhet të zgjidhet brenda kufijve të ligjit ndërkombëtar të të drejtave të njeriut. Siç është përcaktuar, shteteve u kërkohet të ndalojnë forma veçanërisht të rënda të ‘gjuhës së urrejtjes’, të cilat në rrethana të jashtëzakonshme mund të bëhen përmes ligjit penal. Ata, gjithashtu, janë të detyruar të krijojnë një mjedis të përshtatshëm për ushtrimin e të drejtave të lirisë së shprehjes dhe të barazisë duke nxjerrë një sërë masash pozitive për mbrojtjen e këtyre të drejtave.

Megjithatë, ka edhe sfida në zbatimin efektiv të këtyre ligjeve. Mungesa e burimeve dhe trajnimit për zyrtarët e zbatimit të ligjit, si dhe ndërgjegjësimi i kufizuar për të drejtat ligjore midis komuniteteve të margjinalizuara, mund të pengojnë përpjekjet për të luftuar gjuhën e urrejtjes dhe diskriminimin në Shqipëri.

Në përfundim të këtij artikulli mund të ndahen disa rekomandime:

Për të luftuar këtë prirje alarmante, është thelbësore të zbatohen strategji që nxisin tolerancën, mirëkuptimin dhe unitetin.

Plani i Veprimit të Rabatit është një dokument kyç në luftën kundër gjuhës së urrejtjes dhe nxitjes së dhunës. I miratuar në vitin 2012, ky plan parashtron një sërë rekomandimesh për shtetet për të parandaluar dhe luftuar një fjalim të tillë të dëmshëm.[5] Shqipëria është një nga vendet e shumta që ka nënshkruar Planin e Veprimit të Rabatit dhe është angazhuar për zbatimin e rekomandimeve të tij.

Një nga rekomandimet kryesore të Planit të Veprimit të Rabatit është që shtetet të miratojnë dhe zbatojnë legjislacionin që kriminalizon gjuhën e urrejtjes dhe nxitjen e dhunës. Kjo mund të ndihmojë në pengimin e individëve dhe grupeve nga përfshirja në sjellje të tilla dhe të sigurojë një bazë ligjore për t'i mbajtur ata përgjegjës. Plani gjithashtu kërkon që shtetet të promovojnë fushata ndërgjegjësuese dhe programe arsimore për të luftuar gjuhën e urrejtjes, si dhe të mbështesin organizatat e shoqërisë civile që punojnë për të luftuar këtë fenomen. Ai ka theksuar nevojën që shtetet të miratojnë një qasje gjithëpërfshirëse për të luftuar gjuhën e urrejtjes, duke përfshirë legjislacionin, edukimin dhe fushatat e ndërgjegjësimit.[6]

Ndaj në analizë të fundit fushat ku duhet të fokusohemi më tepër për të luftuar në mënyrë efektive gjuhën e urrejtjes janë:

Edukimi dhe ndërgjegjësimi:Arsimi luan një rol vendimtar në formësimin e qëndrimeve dhe besimeve të individëve dhe mund të ketë një ndikim të rëndësishëm në mënyrën se si gjuha e urrejtjes perceptohet dhe trajtohet.Ai mund të ofrojë mundësi të shumta për të adresuar shkaqet kryesore të gjuhës së urrejtjes dhe për të sensibilizuar nxënësit e të gjitha moshave ndaj formave dhe pasojave të retorikës së dëmshme në internet dhe jashtë linje.

Ligji dhe politikat: Shqipëria duhet të ketë ligje dhe politika efektive kundër diskriminimit dhe gjuhës së urrejtjes. Kjo përfshin hetimin dhe ndëshkimin e rasteve të shprehjes së urrejtjes.

Promovimi i dialogut dhe tolerancës: Duke u angazhuar në biseda të hapura, individët mund të sfidojnë stereotipet, të përballen me paragjykimet dhe të ndërtojnë ura midis grupeve të ndryshme. Nëpërmjet dialogut, edukimit dhe veprimit kolektiv, Shqipëria mund të përballet me sfidat e paraqitura nga gjuha e urrejtjes dhe radikalizmi, dhe të përpiqet drejt një të ardhmeje ku diversiteti festohet dhe diferencat respektohen.  

Kristjana Bregu, tetor 2024

*Kristjana Bregu ka përfunduar studimet e larta në degën “Filozofi’’ në Fakulteti i Shkencave Sociale, Universitetin e Tiranës, si edhe Master i  Shkencave në “Filozofi Sociale’’ në po të njëjtin fakultet. Pas studimeve të larta, është punësuar në Bashkinë Devoll si "Specialiste e marrëdhënieve me publikun ", nga viti 2016 deri në vitin 2020, dhe më pas është emëruar në shërbimin civil si " Specialiste për integrim, monitorim dhe raportim ", në sektorin e Projekteve dhe Integrimit Europian, në të njëjtën bashki. Paralelisht, ushtron edhe profesionin si pedagoge e ftuar që prej vitit 2020, pranë Fakultetit të Shkencave Natyrore dhe Humane, në Universitetin Fan.S.Noli Korҫë, ku zhvillon seminaret  në lëndët si: Politika Sociale të BE-së, Analizë Krahasuese e Politikave Sociale Ndërkombëtare, Filozofi Ligji, etj. Ndër vite ka qenë pjesë e disa trajnimeve profesionale të ҫertifikuara. Këtë vit është pjesëmarrëse e Akademisë së Integrimit Evropian dhe Negociatave, Edicioni II "Shteti i së Drejtës".  

Referenca

Annual report of the United Nations High Commissioner for Human Rights. 11 January 2013, pg. 6.  https://www.ohchr.org/sites/default/files/Rabat_draft_outcome.pdf

Bogdani, M., Federico Faloppa & Xheni Karaj. Beyond Definitions  - A Call for Action against Hate Speech: A comprehensive study. Council of Europe, Tirana, November 2021. https://rm.coe.int/beyond-definitions-eng/1680a464b2

European Commission Report on Albania 2024, page 39. https://neighbourhoodenlargement.ec.europa.eu/document/download/a8eec3f9-b2ec-4cb1-8748-9058854dbc68_en?filename=Albania%20Report%202024.pdf

Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë, miratuar me ligjin nr.7895, datë 27.1.1995, i ndryshuar, fq 173. https://www.drejtesia.gov.al/wp-content/uploads/2017/11/Kodi_Penal-1.pdf

https://www.cna.al/aktualitet/voa-studiuesit-te-shqetesuar-per-gjuhen-e-urrejtjes-ne-rrjetet-sociali382331#:~:text=Nxitja%20e%20urrejtjes%2C%20fyerja%20dhe%20kanosja%20me%20motive,s%C3%AB%20Kodi%20Penal%20duhet%20p%C3%ABrmir%C3%ABsuar%20n%C3%AB%20k%C3%ABt%C3%AB%20drejtim