Ndërkohë që Bashkimi Europian përgatitet për zgjedhjet e ardhshme parlamentare në 6 qershor, duket se një frymë në rritje e radikalizimit të djathtë kërcënon të riformojë peizazhin politik. Kjo rritje e mbështetjes për partitë e ekstremit të djathtë dhe ato euroskeptike jo vetëm që sfidon mbizotërimin e forcave te qendrës, por gjithashtu përbën një kërcënim të rëndësishëm për stabilitetin e unionit. Ky punim kërkon të shqyrtojë rritjen e radikalizimit të djathtë dhe ndikimin e tij të mundshëm në zgjedhjet parlamentare dhe stabilitetin politik të BE-së.

Rritja e ndikimit të partive të ekstremit të djathtë dhe euroskeptike

Vitet e fundit, Europa ka dëshmuar një rritje të madhe të mbështetjes për partitë e ekstremittëdjathtë dhe euroskeptike, duke sfiduar peizazhin tradicional politik të Bashkimit Europian. Sipas sondazheve të fundit, parti të tilla si “Identiteti dhe Demokracia” dhe “Konservatorët dhe Reformistët Europianë”, parashikohet të  arrijnë rezultate të rëndësishme në zgjedhjet e ardhshme parlamentare të BE-së.[1]

Këshilli Europian për Marrëdhëniet me Jashtë paralajmëron se populistët euroskeptikë mund të kryesojnë sondazhet në nëntë vende të BE-së dhe të renditen të dytë ose të tretë në shtete të tjera. Kjo prirje pasqyron një zhgënjim më të gjerë midis votuesve dhe mund të hapë rrugë për formimin e një koalicioni populist të ekstremit të djathtë që sfidon konsensusin tradicional të qendrës në Parlamentin Europian.[2]

Partia “Rassemblement National” e ekstremit të djathtë e Marine Le Pen parashikohet të fitojë mbështetje të konsiderueshme, siç tregohet nga një studim i Këshillit Europian për Marrëdhëniet me Jashtë. Në mënyrë të ngjashme, “Alternativa për Gjermaninë” e ekstremit të djathtë ka përjetuar një rritje të popullaritetit në Gjermani, sipas të dhënave të fundit të sondazheve të cilat i paraqesin ata si fitues të mundshëm në zgjedhjet e ardhshme.[3] Kjo rritje e mbështetjes për këto grupime politike është veçanërisht e theksuar në vende si Franca, Gjermania dhe Italia. Në Francë, rritja e popullaritetit të “Rassemblement National” reflekton rritjen e pakënaqësisë së popullit ndaj elitave politike tradicionale dhe shqetësimeve për çështje si imigrimi, siguria dhe identiteti kombëtar. Në Gjermani, AfD ka fituar terren mbështetur tek ndjenjat kundër imigrantëve dhe kritikat për trajtimin e krizës së imigrantëve nga BE. Në mënyrë të ngjashme, në Itali, “Lega Nord” e Matteo Salvinit ka bazuar fushatën politike në një platformë të euroskepticizmit dhe anti-imigrimit, duke rezonuar me shumë votues italianë.[4]

Rritja e popullaritetit të këtyre partive paraqet sfida të rëndësishme për stabilitetin politik të BE-së dhe konsensusin tradicional qendror që ka dominuar politikën europiane për dekada. Nëse këto parti arrijnë të fitojnë përfaqësim të konsiderueshëm në Parlamentin Europian, ato mund të ndikojnë negativisht në procesin e bërjes së politikave të BE-së dhe të shtyjnë për më shumë politika nacionaliste dhe anti-BE. Rritja e partive të ekstremit të djathtë dhe euroskeptike është një trend që nuk mund të injorohet më, pasi ajo pasqyron një ndryshim më të gjerë në politikën europiane dhe mund të ketë implikime të gjera për të ardhmen e Bashkimit Europian.

Implikimet për Zgjedhjet Parlamentare të BE-së

Rritja e parashikuar e partive të ekstremit të djathtë dhe euroskeptike në zgjedhjet e ardhshme parlamentare të BE-së mund të ketë implikime të thella. Nëse këto parti arrijnë të formojnë një bllok të konsiderueshëm brenda Parlamentit Europian, ato mund të ndikojnë ndjeshëm në axhendat e politikave të BE-së dhe potencialisht të minojnë vlerat thelbësore të BE-së.[5] Sipas një studimi të kryer nga Këshilli Europian për Marrëdhëniet me Jashtë në janar 2024, rritja e parashikuar e mbështetjes së partive të ekstremit të djathtë mund të rezultojë në formimin e një koalicioni. Ky koalicion ka të ngjarë të përbëhet nga Kristian-demokratë, konservatorë dhe parti radikale të ekstremit të djathtë. Nëse ky skenar shpaloset, ai mund të çojë në një ndryshim të rëndësishëm në politikën e BE-së, duke e kanalizuar atë drejt një drejtimi më nacionalist dhe anti-BE, duke sfiduar kështu rendin e vendosur të politikës së BE-së.[6]

Sipas Simon Hix, profesor i politikës krahasuese në Institutin Universitar Europian, "Ne do të shohim një zhvendosje vërtet të rëndësishme në të djathtë" në zgjedhjet e ardhshme.[7] Raporti i ECFR-së paralajmëron se ky ndryshim mund të kërcënojë aftësinë e BE-së për të trajtuar çështje të ngutshme dhe të rëndësishme si përplasjet ushtarake (Rusi -Ukrainë) ndryshimet klimatike dhe migrimin. Këto zgjedhje duket se do jenë vendimtare për të ardhmen e Bashkimit Europian.

Ndikimi i së djathtës radikale në politikën e jashtme dhe të sigurisë të BE-së

Gjatë katër dekadave të fundit, populizmi është rritur ndjeshëm në Europë, por vetëm kohët e fundit e djathta radikale ka fituar shtysë të konsiderueshme politike. Ndërsa këto parti sigurojnë pozicione përgjegjësie, ekziston një imperativ në rritje për një hulumtim të plotë në qëndrimet e tyre të politikës së jashtme dhe të sigurisë, për të kuptuar ndikimin e tyre të mundshëm në të ardhmen e afërt. Një studim i kryer nga Carnegie Europe në Prill të 2024, i titulluar "Hartëzimi i pozicioneve të së djathtës radikale në politikën e jashtme", ofroi një pasqyrë gjithëpërfshirëse të ndikimit të partive të së djathtës radikale në politikën e jashtme të BE-së dhe të ardhmen e saj të mundshme. Studimi kishte tre objektiva kryesore: të hartojë pozicionet e politikës së jashtme të katërmbëdhjetë partive të së djathtës radikale në vende të ndryshme anëtare të BE-së, të shqyrtojë se si këto parti po ndikojnë në politikën e jashtme të BE-së dhe të identifikojë zonat e mundshme përçarëse që mund të ndikojnë negativisht në sigurinë e jashtme të BE-së.[8]

Ndërsa studimet mbi ndikimin e populizmit në politikën e jashtme të BE-së shpesh kanë nxjerrë në pah më shumë zhurmë sesa ndikime konkrete në vendimmarrje, është e rëndësishme të theksohet se vetëm partitë populiste rrallëherë janë në gjendje të pengojnë vendimet e politikës së jashtme. Megjithatë, ata “shkëlqejnë” në inkuadrimin e debateve në tema polarizuese, veçanërisht për migracionin. Nëpërmjet katërmbëdhjetë rasteve studimore, rishikimeve të literaturës ekzistuese, kërkimeve empirike dhe intervistave konfidenciale me figurat kyçe në sistemin e politikëbërjes së BE-së, janë identifikuar disa mënyra në të cilat e djathta radikale formëson politikën e jashtme dhe të sigurisë të BE-së.

Studimi nxori në pah 4 elemente të përbashkëta për të gjitha subjektet:

1.        Euroskepticizëm dhe kundërshtim ndaj politikave të BE-së,

2.        Dyshime dhe/ose rezistencë ndaj zgjerimit të mëtejshëm BE-së,

3.        Përplasje me institucionet e BE-së,

4.        Hezitim dhe/ose refuzim ndaj politikave klimatike të BE-së,

Faktori “Trump”

Rikthimi i mundshëm i Donald Trump si president i SHBA-së do të kishte një ndikim të rëndësishëm në Bashkimin Europian, duke çuar në ndarje të brendshme. Disa vende anëtare do të mbështesnin  një BE më të fortë dhe më autonome, ndërsa të tjera do të kishin prioritet mbajtjen e Trump-it si aleat për garancitë e sigurisë që SHBA-ja i ofron BE-së dhe NATO-s. Kjo ndarje do ta bënte sfiduese për BE-në ruajtjen e unitetit në ndjekjen e politikave të saj të jashtme dhe të sigurisë. Për më tepër, prania e qeverive të djathta radikale në Europë që ndajnë prirje ideologjike me Trump-in do ta përkeqësonte këtë sfidë. Ukraina do ishte “viktima” e parë e kësaj situate politike, pasi BE-ja do të përballej me kundërshtime të mëdha nga vende anëtare në sigurimin e angazhime për mbështetje financiare dhe ushtarake të saj. Përpjekjet për të forcuar sigurinë ekonomike të BE-së do të paralizoheshin për shkak të ndikimeve të që vendosin pozicionimet e BE-së në lidhje me koordinimin e Brukselit për politikat ekonomike dhe të jashtme. Europa mund të përfundoj një fushë-betejë për një rivalitet  mes SHBA-Kinë, me disa parti radikale të djathta të veprojnë si "Kali i Trojës" për interesa të jashtme, dhe vende të tjera të mbrojnë idenë e sovranitetit kombëtar dhe proteksionizmit.

Nevoja për një përgjigje nga forcat e qendrës

Rritja e radikalizimit të ekstremit të djathtë në BE nënvizon nevojën urgjente për një përgjigje nga forcat e qendrës. Partitë kryesore duhet të adresojnë shqetësimet e votuesve dhe të kundërshtojnë apelin e partive të ekstremit të djathtë.[9]

Një nga faktorët shtytës prapa rritjes së partive të ekstremit të djathtë është zhvillimi i pakënaqësisë midis votuesve, veçanërisht në lidhje me çështje të tilla si imigracioni, siguria dhe identiteti kombëtar. E djathta ekstreme ka qenë e suksesshme në kapitalizimin e këtyre shqetësimeve, duke u paraqitur si alternativa e vetme e qëndrueshme ndaj rendit politik të vendosur. Për të luftuar rritjen e radikalizmit të ekstremit të djathtë, partitë e qendrës duhet të zhvillojnë strategji për t'u rilidhur me votuesit dhe për të trajtuar shqetësimet e tyre në mënyrë efektive. Kjo mund të përfshijë rivlerësimin e politikave të tyre për çështje si emigracioni dhe siguria, si dhe adoptimin e një qasjeje më gjithëpërfshirëse ndaj identitetit kombëtar.

Simon Hix, Profesor i Institutit Universitar Europian, thekson rëndësinë e adoptimit të forcave të qendrës ndaj kërkesave të votuesve. Ai argumenton se fushatat duhet të ofrojnë arsye për optimizëm dhe të paraqesin një alternativë bindëse ndaj narrativës së ekstremit të djathtë. Dështimi për ta arritur mund të rezultojë në një zhvendosje të konsiderueshme në të djathtë në politikën e BE-së, duke kërcënuar stabilitetin e unionit.[10]

Presidentja e Parlamentit Europian, Roberta Metsola, ka shprehur besimin se partitë kryesore mund të shmangin një rritje të ekstremit të djathtë. Megjithatë, autorët e raportit të Këshillit Europian për Marrëdhëniet me Jashtë (ECFR) paralajmërojnë se gjetjet duhet të jenë një "thirrje zgjimi" për forcat e qendrës. Ata theksojnë nevojën që partitë e qendrës të marrin masa proaktive për të adresuar shkaqet rrënjësore të radikalizimit të ekstremit të djathtë dhe të ofrojnë një vizion pozitiv për të ardhmen e Bashkimit Europian.

Viktor Mërkuri, maj 2024

*Viktor Mërkuri është hulumtues me përvojë në menaxhimin e projekteve, ekspertizën ligjore dhe rolet kërkimore brenda organizatave ndërkombëtare dhe akdemike. Është i diplomuar në të Drejtën Ndërkombëtare dhe Marrëdhënie Ndërkombëtare dhe është përfshirë në menaxhimin e projekteve të ndryshme të financuara nga subjekte si Bashkimi Europian dhe UNDP. Fushat e tij të ekspertizës përfshijnë menaxhimin e projekteve në organizata kombëtare dhe ndërkombëtare, ofrimin e ekspertizës dhe konsulencës, si dhe mësimdhënien pranë Fakultetit Juridik, Departamenti i të Drejtës Publike.

Bibliografi

Balfour, R., et al. (2016, March 8). Europe’s Troublemakers – The Populist Challenge to Foreign Policy. European Policy Centre.

Bartels, L. M. (2023). Democracy Erodes From the Top: Leaders, Citizens, and the Challenge of Populism in Europe. Princeton University Press.

Camut, N. (2023, August 9). Right-wing populists could gain control of EU Parliament for the first time as voters swing right: study. Politico.Retrieved from https://www.euronews.com/my-europe/2024/01/24/right-wing-populists-could-gain-control-of-eu-parliament-for-first-time-as-voters-swing-ri

Fortuna, G. (2024, March 22). Radical right now unstoppable in EU's Inner Six, Euronews polls show. Euronews. Retrieved from https://www.euronews.com/my-europe/2024/03/22/radical-right-now-unstoppable-in-eus-inner-six-euronews-polls-show

Gwyn Jones, M. (2024, January 24). Right-wing populists could gain control of EU Parliament for the first time as voters swing right: study. Euronews. Retrieved from https://www.euronews.com/my-europe/2024/01/24/right-wing-populists-could-gain-control-of-eu-parliament-for-first-time-as-voters-swing-ri

Kirby, P., & Roberts, A. (2024, March 11). Centre Right Wins Portuguese Election as Radical Right Surges. BBC News. Retrieved from https://www.bbc.com/news/world-europe-68526833

Mingo Garscha. (2024, March 4). EU Parliamentary Projection: Three-Way for Third and Sixth Place. Europe Elects.

Moens, B., Lynch, S., & Sorgi, G. (2023, October 10). Europe Struggles to Present Consistent Messaging on Palestinian Aid. Politico. Retrieved from https://www.politico.eu/article/europe-battles-to-present-common-front-on-palestinian-aid/

Mudde, C. (2004). The Populist Zeitgeist. Government and Opposition, 39(4), 541–563.

Wanat, Z., & Bayer, L. (2021, October 5). Olivér Várhelyi: Europe’s Under-Fire Gatekeeper.Politico. Retrieved from https://www.politico.eu/article/oliver-varhelyi-eu-commissioner-enlargement-western-balkans-serbia-human-rights-democracy-rule-of-law/

Wax, E. (2024, February 6). This time, the far-right threat is real. Politico. Retrieved from https://www.politico.eu/article/brussels-braces-for-far-right-wave-as-eu-election-looms/