Në kuadër të avancimit të procesit të integrimit të Shqipërisë në Bashkimin Europian, një hap i rëndësishëm është zhvilluar në Konferencën e dytë Ndërqeveritare për Anëtarësimin e Shqipërisë në Bashkimin Europian, e cila u mbajt në Luksemburg më 15 tetor 2024. Në këtë konferencë, negociatat u hapën për grup-kapitullin e parë, një moment kyç për Shqipërinë në rrugën drejt anëtarësimit. Kjo ecuri e përparimit është e mbështetur nga piketat e caktuara në Qëndrimin e Përbashkët të Bashkimit Europian (EU Common Position), të cilat përcaktojnë objektivat dhe hapat që Shqipëria duhet të përmbushë deri në verë të vitit 2025. 

Pas kësaj, për periudhën prej 13 janarit 2024 deri më 20 janar 2025, u planifikuan takime shpjeguese me Komisionin Europian për secilën piketë të ndërmjetme, të cilat mundësojnë një vlerësim të hollësishëm dhe të detajuar të progresit të Shqipërisë në përmbushjen e këtyre kërkesave. Ky proces ka për qëllim të sigurojë një përafrim të vazhdueshëm të standardeve të Shqipërisë me ato të Bashkimit Europian dhe të përforcojë angazhimin e vendit për realizimin e reformave të nevojshme. Në përgjithësi, piketat e ndërmjetme (interim benchmarks) janë kritere të përkohshme që përdoren për të monitoruar dhe vlerësuar progresin në implementimin e standardeve të caktuara, përpara se të arrihet një rezultat përfundimtar. Këto piketa ndihmojnë në monitorimin e progresit të vendeve në arritjen e standardeve të BE-së, duke siguruar një zhvillim të qëndrueshëm dhe të koordinuar në fushat kyçe të zhvillimit. Domosdoshmëria e zbatimit të këtyre masave brenda afatit është e lartë duke qenë se nga kjo varet hapja e negociatave për grup-kapitujt e tjerë.

Një moment tjetër i rëndësishëm në këtë periudhë është monitorimi javor nga ana e Komisionit Europian, i cili ka filluar më 30 janar 2025. Ky monitorim do të realizohet në kuadër të një sistematizimi të detajuar të zhvillimeve lidhur me përmbushjen e piketave të ndërmjetme. Institucionet shqiptare do të jenë të detyruara të raportojnë mbi çdo zhvillim të mundshëm në lidhje me realizimin e këtyre piketave, me një material të detajuar të raportimit që duhet të dorëzohet një javë para çdo takimi me Komisionin Evropian.

Për më tepër, raporti i Sundimit të Ligjit është një komponent i ri në këtë proces. Ky raport është një vlerësim i përditësuar i progresit të Shqipërisë në fushën e sundimit të ligjit dhe ka për qëllim të paraqesë përparimin dhe angazhimin e Shqipërisë në fushat kyçe të sundimit të ligjit, duke përfshirë luftën kundër korrupsionit, forcimin e institucioneve gjyqësore dhe administratës publike.

Një ngjarje e rëndësishme në këtë periudhë është zhvillimi i Nënkomitetit “Drejtësi, Liri dhe Siguri” i cili u mbajt në Tiranë në datat 11-12 shkurt 2025. Ky takim ishte një mundësi për diskutimin e progresit të Shqipërisë në këto fusha, si dhe për zhvillimin e takimeve bilaterale me shërbimet e Komisionit Europian lidhur me raportin e Sundimit të Ligjit.  

Një tjetër komponent i rëndësishëm në këtë periudhë është monitorimi horizontal i tre udhërrëfyesave që janë të lidhur me përmbushjen e objektivave të integrimit, të cilat kanë një impakt të konsiderueshëm në ecurinë e procesit. Ky monitorim është një mjet i rëndësishëm për të siguruar koordinimin dhe përputhshmërinë e masave të ndryshme që Shqipëria po implementon për të përmbushur kriteret e BE-së, duke ndihmuar në ndjekjen e progresit në fusha të ndryshme si sundimi i ligjit, administrata publike, dhe të drejtat e njeriut.

Përveç këtyre aktiviteteve, monitorimi 3-mujor i masave në Agjendën Kombëtare të Reformave dhe Planin e Rritjes do të mbetet një nga elementët kryesorë për Shqipërinë, pasi kjo është një mundësi për të vlerësuar impaktin e konsiderueshëm financiar të masave të implementuara. Ky monitorim do të sigurojë që Shqipëria të mund të përmbushë angazhimet e saj financiare dhe të vlerësojë ndikimin e politikave të saj në zhvillimin ekonomik dhe social. 

Procesi i integrimit të Shqipërisë në Bashkimin Europian ka kërkuar një sërë reformash të brendshme që përfshijnë fusha të tilla si sundimi i ligjit, administrata publike, dhe lufta kundër korrupsionit. Piketat ndërmjetme të përcaktuara nga BE janë një sërë objektivash që Shqipëria duhet të plotësojë për të avancuar në procesin e integrimit.

Shqipëria ka bërë përparime të rëndësishme në reformat institucionale dhe ekonomike, por vazhdon të përballet me sfida të mëdha, sidomos në luftën kundër korrupsionit dhe përmirësimin e sundimit të ligjit. Forcimi i institucioneve të pavarura dhe transparencës është thelbësor për të përmbushur kërkesat e BE-së. Reforma në drejtësi është një komponent i rëndësishëm për integrimin e Shqipërisë në BE, duke përfshirë masa për një sistem të drejtësisë të pavarur, efikas dhe në përputhje me standardet evropiane. Ky proces përfshin përmbylljen e procesit të vetingut për të garantuar individë të aftë dhe të pastër në drejtësi, mbajtjen e një sistemi të drejtësisë rezistent ndaj ndikimeve të jashtme dhe verifikimin efikas të pasurisë. Një tjetër element kyç është promovimi i magjistratëve në bazë të meritës.

Reforma në drejtësi përfshin gjithashtu forcimin e kapaciteteve dhe pavarësisë së institucioneve, si KLGJ, KLP dhe ILD, për të siguruar një sistem të paanshëm dhe të besueshëm. Përmirësimi i cilësisë së gjyqësorit është i domosdoshëm, duke përfshirë uljen e numrit të çështjeve të prapambetura, rritjen e cilësisë së trajnimeve dhe forcimin e kapaciteteve të Shkollës së Magjistraturës. Po ashtu, është e rëndësishme që vendimet gjyqësore të publikohen në kohë dhe të sigurohet staf i kualifikuar për të menaxhuar çështjet.

Efikasiteti dhe performanca e sistemit të drejtësisë kërkojnë shkurtimin e kohës së gjykimit dhe plotësimin e vendeve vakante në gjykata dhe prokurori. Lufta kundër korrupsionit është një tjetër prioritet, duke përfshirë forcimin e institucioneve kundër korrupsionit dhe krijimin e një historiku hetimesh dhe dënimesh për nivelet e larta. Zbatimi i rekomandimeve të GRECO-s dhe verifikimi i deklaratave të pasurisë janë të rëndësishme për të garantuar transparencën.

Mbrojtja e të drejtave themelore është një aspekt tjetër i reformës, duke përfshirë mbrojtjen e të dhënave personale, forcimin e lirisë së medias dhe sigurinë e gazetarëve. Përmirësimi i kapaciteteve për barazi gjinore dhe mosdiskriminim, si dhe kujdesi për fëmijët dhe integrimi në komunitet, janë të domosdoshme për të krijuar një shoqëri më të drejtë. Përditësimi i të dhënave kadastrale dhe miratimi i akteve për përdorimin e gjuhës nga pakicat kombëtare janë gjithashtu elemente të rëndësishme për të siguruar një shoqëri të barabartë për të gjithë.

Bashkimi Europian është një aktor dominues për Shqipërinë, duke ofruar mundësi për zhvillim ekonomik dhe institucional. Megjithatë, tensionet dhe ndryshimet në politikën e jashtme të BE-së, si pasojë e pasigurisë për shkak të krizave të brendshme (siç është Brexit) dhe sfidave të jashtme, kanë ndikim të drejtpërdrejtë në procesin e integrimit të Shqipërisë. Në këtë kuadër, përveç reformave në nivelin kombëtar, Shqipëria duhet të angazhohet më shumë në bashkëpunimin rajonal dhe të përmbushë kritere të tjera për të siguruar avancimin e saj drejt anëtarësimit. Angazhimi për zgjidhjen e çështjeve të pazgjidhura me shtetet fqinje është një tjetër element thelbësor që do të mundësojë përparimin në këtë proces.

Përderisa Shqipëria përballet me sfida të shumta në procesin e integrimit në Bashkimin Europian, ajo ka gjithashtu mundësi për të përshpejtuar këtë proces deri në vitin 2030. Një mundësi kyçe është rritja e bashkëpunimit rajonal, ku Shqipëria mund të forcojë marrëdhëniet me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor, duke kontribuar në stabilitetin rajonal dhe duke përmirësuar marrëdhëniet e saj me BE-në. Po ashtu, pasiguria në nivel global ka hapur mundësi për Shqipërinë për të shfrytëzuar mbështetje ndërkombëtare për forcimin e integrimit të saj në BE, veçanërisht përmes investimeve dhe projekteve të përbashkëta me Bashkimin Europian. Reformat e brendshme gjithashtu luajnë një rol të rëndësishëm, pasi Shqipëria mund të përfitojë nga mbështetja dhe trajnimi që ofron BE për të zbatuar reformat e nevojshme, si ato që lidhen me administratën, sundimin e ligjit dhe të drejtat e njeriut. Këto mundësi përbëjnë bazën për një rrugë të suksesshme të integrimit të Shqipërisë në Bashkimin Europian, duke krijuar një ambient të favorshëm për avancimin e mëtejshëm të vendit në këtë proces.

Përpjekjet e Shqipërisë për të arritur anëtarësimin në Bashkimin Europian janë të lidhura ngushtë me një sërë faktorësh gjeopolitikë dhe politikash të jashtme, që ndikojnë në dinamikën e procesit të integrimit të vendit. Në një kontekst global dhe rajonal që vazhdon të transformohet, Shqipëria është e detyruar të menaxhojë sfida të shumta dhe të ndërmarrë hapa strategjikë për të avancuar në rrugën e saj drejt BE-së.

Një faktor kyç është politika e jashtme e Bashkimit Europian, e cila është shpesh e lidhur me prioritetet dhe interesat strategjike të BE-së në Ballkanin Perëndimor. Ndikimi i këtyre politikave është veçanërisht i dukshëm në fushat e sundimit të ligjit, luftës kundër korrupsionit dhe promovimit të demokracisë. Suksesi i Shqipërisë në këto fusha është i lidhur ngushtë me angazhimin e Bashkimit Europian për të ofruar mbështetje, por gjithashtu edhe me presionin që kjo bashkësi ndërkombëtare ushtron për të garantuar se Shqipëria përmbush standardet dhe kriteret e kërkuara për anëtarësim.

Gjithashtu, ndikimi i aktorëve të tjerë të fuqishëm, si Shtetet e Bashkuara të Amerikës, është i rëndësishëm për Shqipërinë, veçanërisht në fushat e korrupsionit dhe sigurisë. Pavarësisht se Shqipëria ka marrë mbështetje të konsiderueshme nga BE dhe SHBA, ajo gjithashtu duhet të manovrojë ndërmjet këtyre dy fuqive dhe të ruajë një politikë të jashtme që të përmbushë interesat e saj kombëtarë dhe të përshtatet me kërkesat ndërkombëtare. Një zhvillim i fundit në këtë kontekst ka qenë ndërprerja e përkohshme e fondeve nga administrata amerikane, e cila pas një urdhri ekzekutiv të presidentit Donald Trump ka vendosur një pauzë të financimit të disa projekteve që mbështesin institucionet shqiptare, përfshirë ato të drejtësisë dhe administratës publike. Ky veprim ka për qëllim një rivlerësim të mënyrës se si shpenzohen fondet ndërkombëtare, duke kërkuar një nivel më të lartë transparence dhe efikasiteti në përdorimin e tyre.

Ndërprerja ka prekur disa institucione kryesore të vendit, përfshirë disa ministri, SPAK-un, dhe gjykatat, dhe ka sjellë një periudhë rishikimi për projektet që mbështeten nga SHBA-të. Ky proces ka për qëllim sigurimin e një përdorimi më të efektshëm dhe transparent të ndihmës ndërkombëtare, duke kontribuar në forcimin e institucioneve dhe luftën kundër korrupsionit. Pas kësaj periudhe rishikimi, Shqipëria mund të shfrytëzojë mundësinë për të optimizuar proceset dhe për të siguruar që fondet të shpenzohen në përputhje me standardet më të larta, duke ndihmuar kështu në avancimin e mëtejshëm të reformave dhe integrimin në Bashkimin Europian. Në këtë kuadër, ndihma ndërkombëtare ka një rol të rëndësishëm për mbështetje të proceseve të reformës, dhe kjo periudhë rishikimi mund të kontribuojë në përmirësimin e menaxhimit të fondeve dhe në sigurimin që ato të përdoren në përputhje me standardet më të larta europiane. 

Rrugëtimi i Shqipërisë drejt Bashkimit Europian është një angazhim afatgjatë dhe shumëdimensional. Për të arritur qëllimin e saj për anëtarësim, Shqipëria do të duhet të ruajë një qëndrim të vendosur në vazhdimin e reformave të brendshme, të menaxhojë me kujdes marrëdhëniet me aktorët ndërkombëtarë dhe të sigurojë stabilitet dhe bashkëpunim rajonal. Vetëm duke adresuar këto sfida, Shqipëria mund të krijojë një perspektivë të qëndrueshme dhe të sigurt për anëtarësimin në BE dhe të kontribuojë në forcimin e stabilitetit dhe zhvillimit të rajonit të Ballkanit Perëndimor. Mbi të gjitha Shqipëria do të duhet të ruajë një qëndrim të vendosur në vazhdimin e reformave të brendshme, sidomos në fushat kyçe të sundimit të ligjit, luftës kundër korrupsionit, dhe forcimit të institucioneve demokratike. Ky angazhim për reforma të thella dhe të qëndrueshme është jetik për të krijuar besim të brendshëm dhe ndërkombëtar, që do të sigurojë një bazë të fortë për integrimin e Shqipërisë në BE deri në vitin 2030.

                                                                                                                                                                                                       Marsida Grami, prill 2025

*Marsida mban pozicionin e përgjegjëses së Drejtorisë së Integrimit Europian  dhe Negociatave pranë Ministrisë së Drejtësisë. Ajo ka një eksperiencë rreth 10 vjeçare pune pranë Ministrisë së Drejtësisë dhe Ministrisë së Turizmit, ku momentalisht është e përfshirë drejtpërdrejt në procesin e integrimit europian të vendit me fokus Kapitullin 23 dhe Kriterin Politik. Ajo mban gradën Doktor i Shkencave në Ligjin Penal dhe të Drejtën e BE, ku fusha e saj e ekspertizës përfshin drejtësinë për të mitur. Marsida është njohëse mjaft e mirë e gjuhës angleze, italiane, spanjolle dhe asaj turke.

Bibliografia

1. Komisioni Evropian. (2024). Annual Progress Report on Albania. Brussels: European Commission.

2. Qëndrimin e Përbashkët të Bashkimit Evropian (EU Common Position) 2024. 

3. Konferenca Ndërqeveritare e Shqipërisë me BE-në (2024), Tiranë: Ministria për Evropën dhe Punët e Jashtme e Shqipërisë.

4. Sundimi i Ligjit dhe Reforma në Drejtësi në Shqipëri: Raport i Komisionit Evropian (2025), Bruxelles: Komisioni Evropian.

5. Commission on Legal and Political Reforms (2025).Monitoring Rule of Law in Albania. Brussels: European Commission.

6. Tocci, N. (2019).The European Union and the Balkans: Policy Perspectives and Enlargement. London: Palgrave Macmillan.

7. Dimitrova, A. L. (2021).The European Union and the Western Balkans: A Relationship in Flux. European Politics and Society, 22(3), 25–40.

8. Bajrami, S., & Rrumbullaku, E. (2023).Geopolitical Shifts and the EU’s Role in the Balkans. Tiranë: Rilindja.

9. Stojanovic, I. (2022).Geopolitics of EU Enlargement: The Case of the Balkans. Belgrade: Balkan Institute Press.

10. European Commission (2024).Rule of Law and Anti-Corruption in Albania: Progress and Challenges. Brussels: European Commission.

11. Kipreos, M. (2022).Regional Cooperation in the Balkans: Challenges and Opportunities for EU Integration. Tiranë: UET Press.

12. Paci, L., & Shijaku, A. (2023).Reformën në Drejtësi dhe Sfida të Integrimit të Shqipërisë në BE. Journal of Political Studies, 16(1), 102–118.

13. Goxhaj, K. (2021).Challenges in the Fight Against Corruption and the Rule of Law in Albania. Albanian Journal of International Relations, 8(2), 45–59.

14. US Embassy in Albania (2024).Annual Report on Cooperation between the US and Albania. Tiranë: US Embassy.